Ýlk Yardým

A. TANIMI

Aniden hastalanan veya kazaya uðrayan kiþinin hayatýný kurtarmak ve doktora ulaþtýrýlýncaya kadar, o andaki durumunun daha kötüye gitmesini önlemek için mevcut malzemelerle yapýlan yardýma ilk yardým denir. Ýlk yardýmý yapan kimse ne kadar bilgili olursa olsun doktorun yerini tutamaz. Bu husus unutulmamalýdýr.

B. ÖNEMÝ

Yaþamý boyunca insan, ilkyardýmý gerektiren durumlarla her zaman karþýlaþabilir. Zamanýnda yapýlacak basit ve etkili bir ilk yardýmla hasta veya yaralýnýn hayatý kurtarýlabilir.

C. TEMEL ÝLKELER

TEÞHÝS: Teþhis için önce hastanýn veya yaralýnýn hikayesi öðrenilir. Sonra belirtiler ve bulgular saptanýr.
TEDAVÝ: Hasta için en uygun ilkyardým, zamanýnda ve zarar vermeden uygulanýr.
TAÞIMA: Teþhis ve tedavi yapýldýktan sonra en yakýn saðlýk kurumuna uygun koþullar içinde taþýnýr.

D. ÝLK YARDIMIN TEMEL KURALLARI:

• Hasta veya kazazedenin emniyetini saðlayýn
• Yatýrýp, dinlendirin.
• Kaza yerini iþaretleyin.
• Paniði önleyin, kalabalýðý daðýtýn.
• Temiz hava saðlayýn, hastayý sýcak tutun, sýký giysilerini gevþetin.
• Hasta veya kazazedeyi iyice muayene edin.
• Müdahaleyi süratle, sakin ve gerektiði kadar yapýn.
• Düzenli solunum saðlayýn.
• Kanamayý durdurun.
• Þoku önleyin.
• Bilinci yerinde olmayanlara yiyecek ve içecek vermeyin.
• Gerekiyorsa týbbi tedavi için doktor saðlayýn.
• Bilmediðiniz durum varsa, ýsrar etmeyin.

HASTA VE YARALIYI ÝLGÝLENDÝREN ÝLK YARDIM KURALLARI
Kanamasý varsa durdurunuz.	Þok durumu önleyip, kiþiyi ayaklarý kalp seviyesinin yukarýsýnda meyilli olarak yatýrýnýz	Dikkatli muayene ediniz.

---

HASTA VE YARALIYI DOKTORA YA DA HASTANEYE SAÐ OLARAK GÖTÜREBÝLMEK ÝÇÝN ÝLK YARDIMI ÖÐRENÝNÝZ.
Hasta ya da yaralý kiþiyi yatýrýnýz dinlendiriniz.	Solunum yolunu açýk tutunuz, gerekirse aðýz yoluyla yapay solunum yapýnýz.	Þuursuz olanlara sulu ya da katý yiyecek vermeyiniz.	Gerekirse doktora veya hastaneye telefon ediniz ya da ettiriniz.

E. KANAMALARDA ÝLK YARDIM

Çeþitli nedenlerle kanýn damar dýþýna çýkmasýna kanama denir. Yetiþkin bir kimsede 5-6 kg. kan vardýr. 1-1,5 kg. kan kaybeden bir insanýn hayatý tehlikeye girer. O HALDE KANAMALARI HEMEN DURDURMAK GEREKÝR. Kanamalarý kanýn aktýðý yere göre iç ve dýþ kanama olmak üzere ikiye ayýrabiliriz.

1. Ýç kanamalar

Ýç organlardaki dokularý besleyen kan damarlarýnýn yýrtýlmasý veya zedelenmesi sonucu kanýn damarlardan vücut boþluklarýna akmasýnda denir. Ýç kanamalarý kiþiyi ölüme götürebilir.

Bulgularý;

• Baygýnlýk hali, baþ dönmesi,
• Yüzde, dudaklarda ve parmak uçlarýnda solukluk,
• Huzursuzluk,
• Derinin nemli ve soðukluðu,
• Susama hissi,
• Hýzlý ve zayýf nabýz, nabzýn güçlükle hissedilmesi,
• Hýzlý solunum,
• Hava açlýðý hissetmesi (Sanki hava alamýyormuþ gibi bir hisse kapýlmasý)
• Bilincin azalmasý ve en sonunda bilincin kaybolmasý.

Yapýlacak ilk yardým

• Yaralý sýrt üstü yatýrýlýr.
• Baþ yana çevrilir.
• Þoka karþý tedbir alýnýr.
• Aðýzdan yiyecek-içecek verilmez.
• Sarsmadan ambulans veya sedye ile hastaneye götürülür.

2. Dýþ Kanamalar

Kanýn damardan vücut dýþýna çýkmasýna dýþ kanama denir. Dýþ kanama genellikle yaralanmalar sonucu olur ve atardamar, toplardamar, kýlcal damar kanamalarý þeklinde görülür.

Dýþ Kanamalarý Durdurucu Yöntemler

a. Parmakla Basýnç Yapma

Yara ufak ve kanama az ise; Yara üzerine temiz bir bez ya da pansumanla BASTIRINIZ.

b. Basýnçlý Pansuman (Tampon)

Yara içindeki yabancý cisimleri çýkarmadan yara üzerine temiz bir pansuman koyduktan sonra kravat, eþarp veya varsa sargý bezi ile sýkýca SARINIZ.

c. Kanayan Yerin Yüksekte Tutulmasý

Yaralý veya kanayan kýsmýn kalp seviyesi üzerine yükseltilmesi ile kanama oldukça azalýr hatta durulabilir.

d. Damar Üzerine Basýnç Yapýlacak Tazyik Noktalarý

Þakak bölgesi: Kulak önüne parmaðýnýzla bastýrýnýz.

Yüz bölgesi: Kanamanýn olduðu taraf alt çene kemiðinin orta kýsmýna parmaðýnýzla bastýrýnýz.

Baþ ve yüzün bir bölgesinde:

• Önce yaralýnýn arkasýna geçiniz.
• Hastanýn baþýný kanayan yana doðru eðiniz.
• Dört parmakla alt çene köþesinin hemen altýna (kanayan tarafta) boyuna BASTIRINIZ.

Kol bölgesinde (Omuz ve üst kol):

• Yaralýnýn önüne durunuz.
• Baþýný kanayan tarafa doðru eðiniz.
• Baþ parmaðýnýzla o taraf köprücük kemiðinin üçte bir iç kýsmýnýn arka ve alt tarafýna doðru BASTIRINIZ.

Bacak bölgesinde:

• Yaralýyý sýrt üstü ve düz yatýrýnýz.
• Kanayan tarafta yer alýnýz.
• Kasýk kývrýmýnýn üçte bir kýsmýndan geçen atardamarý sýkýþtýracak bir kuvvetle bastýrýnýz.
• Kalp seviyesinin yukarýsýna kaldýrýnýz.

e. Boðucu Sargýlama (Turnike)

Boðucu sargýlama; kol ve bacaklardaki büyük kanamalarda atardamarý, deri ile kemik arasýna sýkýþtýrarak kanamayý durdurma yöntemidir. Tek kemikler üzerine uygulanýr. (Kolda pazý, bacakta uyluk kemiðine uygulanýr). Uygulamada dar sargý, kravat, kemer, eþarp, mendil, ince lastik vb. malzeme kullanýlabilir. Kesinlikle tel, kablo, zincir v.b. kullanýlmamalýdýr. Turnike uygulamasý sonucu meydana gelen doku harabiyeti ve bunun ortaya çýkardýðý istenmeyen etkiler nedeniyle günümüzde turnike uygulanmamaktadýr.

Ancak, aþaðýda belirtilen özel durumlarda baþka bir þey yapýlamýyorsa turnike uygulanýr.

• Çok sayýda ciddi yaralýnýn bulunduðu bir ortamda tek ilk yardýmcý varsa, kanamayý durdurmak ve daha sonra diðer yaralýlar ile ilgilenmek gerekiyorsa

• Yaralýnýn güç koþullarda bir yere taþýnmasý gerekiyorsa (örneðin, engebeli bir arazi geçilecekse), taþýma sýrasýnda kanamayý durdurmak amacýyla

• Uzuv kopmasý varsa ve kanama yerine en yakýn atar damara baský uygulamasý yetersiz kalmýþsa hasta/yaralýya turnike uygulanabilir.

f. Boðucu Sargýlama Uygulanmasý

• Boðucu sargýlama uygulanacak yer tespit edilir.

• Boðucu sargýlama malzemesi sýkýca 2-3 kez sarýlýr ve baðlanýr.

• Sýkýþtýrma çubuðu (turnike aðacý) yerleþtirilir tekrar baðlanýr.

• Kan duruncaya kadar sýkýþtýrma çubuðu döndürülür, kan durunca çubuk sabitleþtirilir.

• Boðucu sargý baðlandýktan sonra uygulama zamaný bir kaðýda kaydedilir ve görülecek þekilde vücuda asýlýr.

• Her 20 dakikada bir 5-10 saniye boðucu sargý gevþetilir.

• Turnike bir saatten fazla uygulanmamalý þayet uzun kalacaksa gevþetme aralýklarý sýklaþtýrýlmalýdýr.

• Kol ve bacak kopmalarý varsa, temiz bir poþet içine konulan kopan uzuv buz ve su bulunan ikinci bir poþetin içine konularak kazazede ile birlikte tam teþekküllü bir hastaneye götürülmelidir.

F. YARALANMALAR

Çeþitli nedenlerle vücut dokularýnýn bütünlüðünün bozulmasý ya da bir kýsmýnýn kaybýna yara denir.

1. Yaralanmalarda Ýlk Yardým

a. Yapýlmasý Gerekenler

• Yaralýyý emniyetli bir yere alarak oturtunuz veya yatýrýnýz.

• Ellerinizi sabunlu su ile yýkayýnýz.

• Varsa önce kanamayý durdurunuz.

• Yara üzerinde giysi varsa dikiþ yerinden sökünüz veya kesiniz.

• Yara çevresinde kýllarý temizleyiniz.

• Yara üzerine pansuman koyduktan sonra yara etrafýný sabunlu su ile temizleyiniz ve yaraya deðmeyecek þekilde tentürdiyot sürünüz.

• Yara kirli ise yarayý merkezden, dýþ çevreye doðru ýlýk sabunlu su ile yýkayýnýz.

• Yara üzerine pansuman koyup, sargý bezi ile sarýnýz.

• Yaralý kýsmýn altýna kalýn karton vb. koyup sararak tespit ediniz, dinlendiriniz.

• Aðrýyý, þiþliði ve morluðu önlemek için o bölgeye havluya sarýlý buz koyunuz.

• Yara içinde batýk cisimler varsa, simitçik yapýp koyunuz ve sargý bezi ile sarýnýz.

b. Yapýlmamasý Gerekenler

• Yara üzerine tentürdiyot ve benzeri antiseptik sürmeyiniz.
• Yara üzerine, yara tozu, pudra, merhem, kül, tütün vb. þeyler koymayýnýz.
• Batmýþ olan cisimleri çýkarmayýnýz.
• Yara üzerine pamuk koymayýnýz.
• Yaraya ve pansuman malzemesine el sürmeyiniz.

G. YANIKLAR, HAÞLANMALAR VE ÝLK YARDIM

Ateþ, sýcak bir cisim, elektrik, radyasyon, asit veya bazla oluþan yaralara yanýk; sýcak su, buhar vs. yol açtýðý doku bozukluklarýna ise haþlanma denir. Vücut dokularýnýn yanma derecelerine göre yanýklar 3 gruba ayrýlýr.

1. Birinci derece yanýk: Bunun en güzel örneði güneþ yanýklarýdýr. Deri yüzeyi kýzarýr, hafif þiþ oluþur. Yanýk bölge duyarlý olup bastýrýnca aðrýr.

2. Ýkinci derece yanýk: Yukarda belirtilenlere ek olarak deri üzerinde içi su dolu kabarcýklar olur. 5 cm2 den daha büyük böyle bir yanýðý olan kiþiyi hemen hastaneye gönderiniz.

3. Üçüncü Derece yanýk: Yanýk derinin bütün kalýnlýðýný içine aldýðý gibi bazen daha derinlere, kemiðe kadar inebilir. Böyle yanýðý olanlar hemen hastaneye gönderilmelidir. Yanýklarla haþlanmalar; þoka, mikrop almaya, solunum zorluðuna sebep olur.

Yanýk ve Haþlanmalarda Ýlk yardým

• Küçük bir yeriniz yanmýþsa içinde küçük buz parçalarý bulunan su dolu bir kovaya sokunuz ya da musluk suyu altýna 10 dakika tutunuz.

• Yanýk veya haþlanmýþ kýsýmlara elinizi sürmeyiniz.

• Yanýk veya haþlanmýþ yüzeye temiz bir bez veya pansuman koyunuz.

• Yanýk nedeniyle deride oluþan içi su dolu kabarcýklarý sýkmayýnýz, patlatmayýnýz.

• Yanýklý hastayý sakin, ýlýk bir yerde dinlendiriniz.

• Yanmýþ giysileri çýkarmayýnýz.

• Yanýk üzerine yoðurt, salça, diþ macunu sürmeyiniz.

• Yanýk bölgesinde bilezik, künye, yüzük varsa keserek çýkarýnýz.

• Asit yanýklarýnda, giysilerini çýkarýnýz, bol su ile yýkayýnýz.

• Baz yanýklarýnda, asit yanýklarýndaki gibi davranýnýz.

• Elektrik sonucu oluþan yanýklar ile büyük yanýklarda hastayý zaman kaybetmeden hastaneye götürünüz.

H. SOLUNUM SÝSTEMÝYLE ÝLGÝLÝ ÝLK YARDIM

Yaþam için gerekli temiz havanýn alýnýp kirli hava olarak geri atýlmasýna SOLUNUM, çeþitli nedenlerle solunum durmasý haline de BOÐULMA denir.

1. Boðulma nedenleri

• Solunum yolu; bilinçsiz olarak dilin arkaya gitmesi, baþýn öne doðru bükülmesi, yabancý cisim, takma diþ, aðýzda biriken kanýn solunum yolunu kapatmasý veya solunum yollarýnýn yaralanmasý, ses tellerinin þiþmesi gibi nedenlerle týkanabilir.

• Çeþitli zehirli gazlar, kafa yaralanmalarý gibi nedenlerle santral sinir sisteminin çalýþmasýnýn yavaþlamasý, suda boðulma ve iple boðulmalar v.b. nedenlerle solunum yavaþlayabilir veya durabilir.

• Kalp durmasý, þok durumu, elektrik çarpmasý, karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle de solunum durabilir.

• Göðüs duvarýnýn delici cisimlerle yaralanmalarý sonucu da boðulma olabilir.

2. Boðulma belirtileri Duygu ve Bulgularý Bunlar boðulmanýn derece ve þiddetine göre ikiye ayrýlýrlar.

a. Ýlk Safhada Görülenler

• Baþ dönmesi ve halsizlik,
• Nefes darlýðý,
• Nabýz sayýsýnýn artmasý,
• Kýsmi bilinç kaybý,
• Boyun damarlarýnda þiþme,
• Yanak ve dudaklarda morarma ile birlikte yüzde kýzarma, kan toplanmasý.

b. Sonraki Safhada Görülenler

• Dudaklar, burun, kulaklar ve ayak parmaklarý mavimtýrak gridir.
• Solunum kesik kesiktir veya hiç yoktur.
• Nabýz yavaþ ve düzensizdir.
• Tam bilinç kaybý vardýr.

c. Ne Yapmalýyýz?

• Boðulmaya neden olan etken ortadan kaldýrýlýr. (yabancý cisim, aðýzda takma diþ, sakýz v.b)

• Boyun, çene yere dik olacak þekilde, arkaya bükülür. Çene açýlýr, dil öne çekilir.

• Aðýzdan aðýza yapay solunum yapýlýr. Solunum yollarýnýn açýlmasý ilk üç dakika içinde yapýlmalýdýr, beyin daha fazla oksijensizliðe dayanamaz.

3. Suda Boðulmada Ýlk yardým

• Suda boðulma tehlikesi geçiren kiþiyi karaya çýkarýp, sýrt üstü yatýrýn.

• Yakasýný, kemerini gevþetiniz.

• Takma diþini çýkarýnýz.

• Aðzýnýn içindeki yabancý cisimleri temizleyiniz. Aðýzdan aðýza yapay solunum yapýnýz. Soluk verdiði zaman kiþinin baþýný yana çeviriniz. Bu hareketi 5-6 kez tekrarlayýnýz. Böylece; fazla su köpürerek dýþarý çýktýðý gibi kiþiye yeterli solunum da yaptýrmýþ olursunuz.

• Daha sonra ýslak giysileri çýkarýp battaniyeye sarýn,

• Yutulan suyu çýkartmak için iki elinizle karný altýndan tutarak hastayý yukarý kaldýrýnýz. Bu suretle hava yolundaki sularýn boþalmasýna yardým etmiþ olursunuz.

4. Aðýzdan aðýza Sun'i Teneffüs Metodu

• Kiþiyi düz bir yere sýrtüstü yatýrýnýz.
• Çenesini yukarý gelecek þekilde baþýný geriye çekerek solunum yollarýný açýnýz.
• Aðýz çevresini temizleyiniz.
• Çeneye bastýrarak aðzýn açýlmasýný saðlayýp, diðer elinizle burun deliklerini týkayýnýz.
• Derin nefes alýp aðýzdan aðýza dakikada 12-15 defa üfleyiniz.
• Göðüs kafesinin yükselip, yükselmediðini kontrol ediniz.
• Solunum normale dönünceye kadar veya hastaneye ulaþtýrýncaya kadar iþleme devam ediniz.

I. ELEKTRÝK ÇARPMASINDA ÝLK YARDIM

Elektrik çarpmasý sonucunda kas kramplarý, kýrýklar, sinir felci, solunum merkezinin felci, solunum ve kalbin durmasý olabilir.

• Kesinlikle kendinizi tehlikeye atmayýnýz.

• Elektrik fiþi size yakýnsa çekiniz.

• Sigortayý çýkarýnýz.

• Kuru tahta, sopa, ip, deri kemer ya da kuru gazete tomarý ile yaralýnýn elektrik teli ile olan iliþkisini kesiniz.

• Varsa yanýk tedavisi uygulayýnýz.

• Bilinçsiz ve soluk alamýyorsa aðýzdan aðýza yapay solunum yapýnýz.

• Bilinçsiz fakat soluk alýyorsa, þok durumunu önleyiniz, ayaklarýný yukarý kaldýrýnýz. Nabýz alýnamýyorsa kalp masajý yapýnýz.

• Bilinçli ve soluk alýyorsa, sakin olarak dinlendiriniz. Kendisine gelince ambulansla hastaneye gönderiniz.

J. ÞOK

Kelime anlamý SARSILMA demektir. Dolaþým sistemindeki kanýn çeþitli nedenlerle azalmasý, hücrelere yeterli oksijenin gelmemesi sonucu ortaya çýkar.

1.Belirtileri

• Kaza yerinde sessiz, sakin, hiç hareket etmeyen bir yaralýnýn bilinci yerinde olmayabilir.
• Deri soðuktur ve soluktur,
• Soðuk ve yapýþkan bir terleme görülür,
• Gözler göz çukuruna batmýþ þekilde sanki burnu sivrilmiþ gibidir.
• Nabýz zayýftýr ve hýzlýdýr.
• Solunum hýzlanmýþtýr.

2. Yapýlmasý Gerekenler

• Uygun bir yere sýrtüstü yatýrýnýz.
• Etrafýndaki kalabalýðý daðýtýnýz.
• Az hareket ettirmeye çalýþýnýz.
• Beynin kan dolaþmasýný ve çalýþmasýný kolaylaþtýrmak için baþta kanama yoksa baþý 150-300 aþaðý getirip, ayak ucunu 30-40 cm kaldýrýnýz.
• Yakasýný, kemerini, gömleðini gevþetiniz.
• Solunum yolu týkanýklýðý varsa gideriniz.
• Gerekirse yapay solunum ve kalp masajý yapýnýz.
• Kanamasý varsa kanamayý durduracak önlemi alýnýz.
• Kýrýk varsa atel ile tespit yapýnýz.
• Soluk almakta güçlük çekiyorsa baþ ve göðüs kýsmýný hafifçe yükseltiniz.
• Battaniye ile örtünüz.
• Yaralý bilinçsiz ise katý yiyecek-içecek vermeyiniz.
• Ýhtiyaç durumunda dudaklarý ve dili birkaç damla su ile ýslatýnýz.

K. BÝLÝNÇ KAYBI (HÝSSÝZLÝK) VE ÝLK YARDIM

Bilinç kaybý, beynin çalýþmasýndaki geçici bir duraklamadýr.

Bilinç Kaybýnda Ýlk Yardým

• Yaralý veya hastaya temiz hava saðlayýnýz ve solunum yollarýnýn týkanmasýný önleyiniz.
• Solunum bozulmuþ veya durmuþsa suni solunum yaptýrýnýz.
• Hastayý yana yatýrýnýz. (saða ya da sola)
• Giysilerinin boyun, göðüs ve bel kýsýmlarýný gevþetiniz.
• Battaniyeye sarýnýz, sýcak uygulama yapmayýnýz.
• Yiyecek ve sulu þeyler vermeyiniz.
• Hastayý yalnýz býrakmayýnýz.
• Mümkün olan süratle týbbi müdahaleye naklediniz.

L. KIRIKLAR-ÇIKIKLAR-BURKULMALAR

1. Kýrýklar

Herhangi bir kuvvet zoru ile kemik bütünlüðünün bozulmasýna KIRIK denir. Çeþitleri:

a. Açýk Kýrýk
b. Kapalý Kýrýk

a. Kýrýklarda Genel Duygu ve Bulgular

• Kýrýk yerinde ve yakýnýnda aðrý,
• Dokunmaya karþý hassasiyet,
• Þekil bozukluðu,
• Þiþlik, morluk,
• Hareketsizlik ve kuvvetsizlik,
• Kýrýk kemiklerin birbirine sürtünme sesi.

b. Kýrýklarda Genel Tedavi Kurallarý

• Eðer deride yara varsa üzerine steril bir pansuman ya da mendil koyup sarýnýz.

• Yara içinde görülen kemik parçalarýný çýkarmaya çalýþmayýnýz. Kanama yapabilir. Damar ve sinirleri yaralayabilirsiniz. O kýsmýn üzerine steril pansuman koyunuz. Sonra bir bezi simit þeklinde katlayýp delik olan kýsmý ortaya gelecek þekilde yerleþtiriniz. En üst kýsmýna kalýn pamuk ya da sünger tabakasý koyunuz.Sarýnýz.

• Kýrýk olup olmadýðýný önce elbisesi üzerinden hafifçe elle muayene ederek saptamaya çalýþýnýz.

• Önce saðlam tarafýn, elbise kolunu çýkarýnýz. Gerekirse elbise yerini dikiþ yerinden sökünüz ya da kesiniz.

• Elle hoyratça muayene etmeyiniz. Kýrýk yerini oynatmayýnýz. Aðrý þoka yol açabilir. Kýrýk kemik uçlarý damar ve sinirleri yaralayabilir.

• Kýrýk uçlarýný hareketsiz hale getirmek için kýrýk yerini tespit ediniz. Kol ya da bacaðýn her iki yanýna kalýn karton ya da tahta koyup sargý bezi, eþarp, kravat ya da gömlek parçalarý ile sarýnýz.

• Tespit için kullanýlan karton, tahta gibi gereçler kýrýk yerini bir üst birde alt tarafýndaki eklemlerin ötesine kadar gelecek uzunlukta olmalýdýr. Bu araçlara atel adý verilir. Atellerin deriye gelen kýsýmlarý pamuk ve bezlerle beslenmelidir.

• Þok durumuna göre önlem alýnýz.

• Kanama varsa bilinen önlemlerle kanamasýný durdurunuz.

• Kýrýk yerin üzerine havluya sarýlý buz torbasý koyunuz.

• Yaralýyý battaniye ile örtünüz. Dinlendiriniz.

• Yaralý kýsmý kalp seviyesinin yukarýsýna kaldýrýnýz.

• Kýrýlan organý hangi durumda bulduysanýz o durumda tespit ediniz. Kýrýðý yerine koymaya çalýþmayýnýz. Gereksiz dokunmalardan kaçýnýnýz.

• Yaralýyý ambulansla ortopedi ve travmatoloji kliniðine götürünüz.

c. Omurga Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

Çoðu kez yüksek bir yerden düþme ya da trafik kazalarý sonucu omurgada kýrýk ve bazen içinden geçen omurilikte deðiþik derecelerde yaralanmalar olabilir.

• Yaralýyý muayene etmeden, belinde ya da boynunda aðrýsý, baþka bir þikayeti olup olmadýðýný sormadan döndürmeyiniz. Ayaða kaldýrmayýnýz.

• Kesin taný bilinmedikçe belinde aðrýsý olan böyle bir yaralýda kýrýðýn da olabileceðini unutmayýnýz. Kýrýk olmadýðý kesin olarak saptanýncaya kadar kýrýk var gibi hareket ediniz.

• Eðer omurgasýnda bir kýrýktan þüpheleniyorsanýz, yaralýyý yerinden kaldýrmadan altýna geniþçe bir tahta ya da kapý yerleþtiriniz.

• Baþ ve boyunun her iki yanýna ayakkabýlarýný ve katlayarak elbiselerini koyarak boynunun oynamasýný engelleyiniz. Eðer elinizde kum torbasý varsa onu da koyabilirsiniz. Naylon torba içine kum veya toprak doldurarak kum torbasý yapabilirsiniz.

• Yaralýyý omuzlar, havsala, uyluk, dizaltý ve ayak bileðinin üzerinden geçecek þekilde geniþ bezlerle tahtaya baðlayýnýz. Böyle taþýyýnýz. Röntgen çekilip kesinlikle kýrýk olmadýðý saptanmadýkça ayaða kaldýrmayýnýz.

• Aksi durumda kendiliðinden iyi olabilecek bir omurga kýrýðý, yaralý kiþinin kaba muayenesi, ayaða kaldýrýlmasý ya da uygun olmayan taþýma koþullarý nedeniyle omurilik zedelenmesi olabilir. Bunun sonucu bacaklarda felç, halsizlik, idrarý ve büyük abdestini tutamamasý gibi çok önemli sonuçlar doðurabilir.

• Yara varsa steril pansuman koyunuz.

• Þok durumuna göre önlem alýnýz.

• Aðrýsýný dindiriniz.

d. Parmak Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

• Kýrýk olan parmak altýna parmak geniþliðinde bir tahta ya da eðer elinde varsa hazýr dar bir alüminyum þerit (atel) koyarak sarýnýz. Gerekirse kýrýk parmaðý; yandaki saðlam parmaða flasterle ya da sargý bezi ile sararak tespit ediniz.

• Kýrýk tarafý kalp seviyesinin üzerinde tutunuz.

• Kýrýk yer üzerine buz koyunuz.

• Parmaktaki yüzük kesilerek çýkarýlmalýdýr. (yüzük nedeniyle þiþlik olur. Yüzük parmaðý sýkarak kangrene çevirebilir.)

• Hastaneye gönderiniz.

e. Ön Kol Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

• Kazanýn olduðu yerde yaralýnýn ceketini çýkarmadan, kýrýk olan tarafýn elini karþý omuza gelecek þekilde kolu göðüs üzerine koyunuz ve göðse sarýnýz.

• Ön kolu da üçgen sargý bezi ya da tülbentle boyuna asýnýz.

• Eðer elinizde tespit için hazýr gereçler (atel) ya da tahta, kalýn karton varsa kol ya da ön kolun her iki yüzüne bunlarý uygulayýnýz. Gömleðinizden yýrttýðýnýz bezlerle, kravat, eþarp ya da sargý bezi ile kýrýk yerinin yukarýsýndan ve aþaðýsýndan baðlayýnýz.

• Kolu göðüs üzerine koyup baþka bir eþarp ya da üçgen sargý ile sarýnýz.

• Ön kolu da üçgen sargý, tülbent ya da eþarp ile boyuna asýnýz.

• Kýrýk yer üzerine buz koyunuz. Bilezik varsa çýkarýnýz.

f. Kürek ve Köprücük Kemiði Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

• Kýrýk tarafýn koltuk altýna ufak bir pamuk topaðý ya da katý bir bez koyup kolu eþarp ya da tülbentle boyuna asýnýz.

• Kýrýk yer üzerine buz koyunuz.

• Yaralýyý oturur durumda ve ambulansla hastaneye gönderiniz.

• Eðer üçgen sargý ya da eþarp yoksa yaralý elinizi ceketinizin iki düðmesi arasýndan içeri sokup ayný taraf ceket eteðini yukarý kaldýrýp iðneleyiniz.

• Bir omuz üzerinden gelen sargýyý (katlanmýþ bir tülbent) karþý taraf koltuk altýndan geçirip arkada baðlayýnýz. Diðer sargý ile yaný iþlemi karþý tarafa yapýp arkadan birbiri ile ve ilk sargýnýn uçlarý ile düðüm ediniz. Bunlarý yaparken omuzlarý arkaya doðru çekiniz.

g. Bacak Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

• Bacakta kýrýk varsa kaza yerinde yaralýnýn pantolonunu çýkarmaya çalýþmayýnýz.

• Eðer yara varsa pantolonun dikiþ yerinden sökünüz ya da kesiniz. Yara üzerine temiz mendil ya da pansuman koyup üzerinden sarýnýz. Böylece açýk bir kýrýkta yaradan mikroplarýn girmesini önlemiþ ve kanamanýn durmasýný saðlamýþ olursunuz.

• Eðer elinizde uzun tahta ya da kalýn karton varsa uzun olanýný dýþta ayak bileðinden bele kadar, kýsa olanýný da iç tarafta ayak bileðinden kasýða gelecek þekilde bacaðýn her iki yanýna yerleþtiriniz.

• Ayak bileðinin üzerinden diz altýndan ve üstünden gömlek parçasý, eþarp, kravat ya da sargý bezi ile baðlayýnýz.

• Eðer elinizde tespit için araç-gereç varsa içine katlanmýþ bez ya da pamuk koyup bacaðý yavaþça yerleþtiriniz, sonra bunun üzerinden sarýnýz.

• Eðer elinizde tespit için hiçbir araç-gereç yoksa kýrýk olan bacaðý saðlam bacaða sararak tespit ediniz.

• Kýrýk yara üzerine havluya sarýlý buz koyunuz.

• Sýrtüstü yatar durumda ve sedye ile hastaneye gönderiniz.

h. Ayak ve Ayak Bileði Kýrýklarýnda Ýlk Yardým

• Kiþinin ayaðýndaki yaralarýn üzerine temiz bir mendil ya da pansuman koyup sarýnýz.
• Yumuþak kare þeklindeki bir yastýðýn ortasýna ayaðý yerleþtiriniz.
• Yastýðýn kenarlarýný önde birbirine yaklaþtýrýnýz, çengelli iðne ile tutturunuz. Gerekiyorsa üzerinde sargý bezi ile sarýnýz.
• Yastýk içine koymadan önce havluya sarýlý buz uygulayýnýz.
• Kalp seviyesinin üzerinde tutunuz.

N. ÇIKIKLARDA ÝLK YARDIM

Bir eklemi oluþturan kemiklerden bir veya hepsinin birbiri üzerinde yer deðiþtirerek normal eklem iliþkisinin deðiþmesine "ÇIKIK" denir. Çýkýk ile eklem kapsülü denen eklemi çevreleyen zar baðlarý da yýrtýlabilir. Bu ise sýk sýk çýkýklara, burkulmalara yol açar. Çýkýk olan eklemde aðrý, þiþlik, hareket sýnýrlýlýðý vardýr. Çýkýk eklemi bükme ile eklemin tekrar eski çýkýk durumuna geldiði görülür.

• Çýkýk olan eklemi yerine koymaya çalýþmayýnýz.

• Kýrýkta olduðu gibi çýkýk eklemi bir þekilde tespit ediniz.

• Çýkýktan þüphelendiðiniz zaman eklemde ve onun yanýndaki kemiklerde kýrýðýn, eklem baðýnda yýrtýðýn da olabileceðini unutmayýnýz.

• Çýkýk eklem üzerinde yarým saat havluya sarýlý buz torbasý koyunuz.

• Kalp seviyesinin üzerinde tutunuz.

• En yakýn saðlýk merkezine götürünüz.

O. BURKULMALARDA ÝLK YARDIM

Bir eklemin etrafýndaki baðlarýn, eklem kapsülü ve diðer yumuþak doku yapýlarýný; eklemin normal hareket geniþliðinin ötesinde zorlanmasýna "BURKULMA" denir. Eklemde þiþlik, aðrý, morluk olur. Bu yapýlar normalden fazla gerilebilir. Hatta yýrtýlabilir. Hareketler aðrýlýdýr.

• Burkulmuþ eklemi hareket ettirmeyiniz.

• O eklem üzerine yarým saat havluya sarýlý buz torbasý koyunuz.

• Burkulmuþ ayaðýnýzýn üzerine basmayýnýz. Koltuk deðneði kullanýnýz.

• Burkulmuþ ayaðýnýzýn altýna 4-5 yastýk koyarak kalp seviyesinin üzerine kaldýrýnýz. Burkulmuþ yerinizi sarkýtmayýnýz. Þiþlik, kanama ve aðrý olabilir.

• Burkulma kolunuzda ise kolunuz kalp seviyesi üzerinde olacak þekilde tülbentle kolunuzu boynunuza asýnýz.

• Kesinlikle sýcak havlu ya da termofor uygulamayýnýz. Þiþliðin artmasýna yol açarsýnýz.

• Ovuþturmayýnýz. O ekleminizi dinlendiriniz.

• Elastik sargý ile sýkmayacak þekilde sarýnýz.

• Parmaklarýnýzý oynatarak kaslarýnýzý çalýþtýrýnýz. Böylece kaslarýn pompalayýcý etkisi ile þiþliðin azalmasýna çalýþýnýz.

• Her burkulmanýn altýndan bir kýrýk ya da eklem baðý yýrtýðý çýkabileceðini unutmayýnýz.

• En yakýn saðlýk merkezine götürünüz.

P. EZÝLMELERDE ÝLK YARDIM

Vücudun bir yerine örneðin kol ya da bacaða aðýr bir cisim düþtüðü ya da çarptýðý zaman deri ve altýndaki dokular kaslar ezilir. Yýrtýlabilir, kanama þiþlik olur.

• Elastik sargý sarýp o yerinizi yüksekte tutunuz.

• O bölgeye havluya sarýlý buz uygulayýnýz.

• O bölgenizi dinlendiriniz.

R. ZEHÝRLENMELER VE ÝLK YARDIM

Zehirli maddelerin vücuda girmesi sonucu ortaya çýkan duruma ZEHÝRLENME denir.

1. Zehirlenme Þekilleri

a. Aðýz Yolu Ýle;

*Gýda zehirlenmeleri, ilaçlarla olan zehirlenmeler, kimyasal madde ile zehirlenmeler, alkol zehirlenmesi.

b. Solunum Yolu Ýle;

*Karbonmonoksit zehirlenmeleri, diðer zehirli gazlarla olan zehirlenmeler.

c. Deri Yolu Ýle;

*Zehirli gazlar, böcek öldürücü ilaçlarla olan zehirlenmeler, diðer kimyasal maddelerle olan zehirlenmeler.

2. Belirtiler

• Aðýzda yanma, özel tat, yutkunma zorluðu, bulantý, kusma, karýn aðrýsý, karýn krampý, ishal, halsizlik, baþ aðrýsý, baþ dönmesi ve terleme,

• Bilinçte deðiþik derecelerde bozukluk,

• Solunum ve dolaþýmda deðiþik derecelerde bozukluk, hatta durma,

• Önemli durumlarda idrar miktarý azlýðý hatta hiç idrara çýkamama,

• Görmede bozukluk, nabýzda zayýflama, gözbebeklerinde küçülme, kan basýncýnda düþme ve havaleler olabilir.

a. Bilinci Yerinde ise;

• Mümkün olduðu kadar çabuk týbbi yardým isteyiniz:
  bir ambulans (Tel: 112) çaðýrýnýz. Zehirlenmenin nedenini biliyorsanýz, haber verirken belirtiniz. Ayrýca Zehirlenmelerde Baþvurulacak Danýþma Merkezini arayabilirsiniz.

• Týbbi yardým ulaþana kadar hasta yalnýz býrakýlmamalýdýr.

• Kusturarak mide içindekileri boþaltýnýz.

b. Bilinci Kaybolmuþ ise;

• Yan yatýrýnýz.
• Baþ ve boyunu arkaya çeviriniz, soluk yolunu açýnýz.
• Alt çeneyi ve dili öne çekiniz.
• Gerekirse aðýzdan aðýza yapay solunum yapýnýz.
• Kalp durmuþsa kalp masajý uygulayýnýz.
• Hastaneye gönderiniz.

3. Zehirli mantar, Tütün ve Zehirli Diðer Bitkiler ile Olan zehirlenmelerde Ýlk yardým

• Aðýzdan bol su içirerek sulandýrýnýz.
• Parmaðýnýzý zehirlenenin aðzýna sokarak kusturmaya çalýþýnýz. Týrnaðýnýz uzunsa hastanýn boðazýný yaralayabilirsiniz. Týrnaðýnýzý kesiniz.
• Kusarak çýkarýlaný saklayýnýz. Birlikte hastaneye götürünüz. Böylece zehrin cinsi saptanabilir.
• Zehirli gýdayý aldýktan sonra 3-4 saat geçmiþse müshil vererek dýþarý atýlmasýný saðlayýnýz.
• Ýki üç yemek kaþýðý týbbi kömürü bir bardak su içinde karýþtýrarak içiniz. Týbbi kömür zehirleri bünyesinde tutar.
• Þoku önleyiniz. Hastaneye gönderiniz.

DÝKKAT: Genel kural olarak zehirlenen kiþiyi kusturmayýn; bu kuralýn tek istisnasý eðer kiþi bilinçli ise ve kýsa bir süre önce olmasý "ilaç içimi" söz konusu ise kusturulabilinir.